Hỏi ra mới biết, ông Công đã bị tai biến mạch máu não,hiện đang ở nhà con trai.
Nhà anh Vi Đình Hải, contrai ông Công nằm ở cuối bản Chắn. Con đường đến đây vẫn gập ghềnh, lầy lội nhưnăm nào. Người nghệ nhân chế tác nhạc cụ dân tộc nằm đó, thân hình đã trở nêntiều tụy, đôi mắt thẫn thờ như đang nhìn vào một cõi xa xăm.
Nhìn dáng vẻ của ông hômnay, chúng tôi không khỏi chạnh lòng khi nhớ về cuộc hội ngộ 3 năm trước.
Ngày ấy, dù đã bước sangtuổi 74 nhưng ông Vi Đình Công vẫn tỏ ra nhanh nhẹn, hoạt bát. Sau khi dạo quaâm điệu của các loại nhạc cụ dân tộc Thái như khèn bè, sáo, pí, khèn Mông, ôngkể chúng tôi nghe những câu chuyện cuộc đời và con đường đi tới danh hiệu Nghệnhân dân gian.
Những ngày tươi đẹp
Từ khi còn là cậu bé 5tuổi, Vi Đình Công đã ao ước có được một chiếc khèn bè. Chiều con trai, bà mẹ đãđổi 2 bế lúa nếp cho một cụ già trong bản để cậu có chiếc khèn thuộc loại tốtnhất, nhì bản.
Từ khi có khèn, cậu bé Côngthường tìm đến nhà các cụ già thổi khèn giỏi để học. Thấy cậu bé họ Vi quá đammê với nhạc cụ cổ truyền, ai cũng hướng dẫn một cách tận tình, chỉnh giúp cậu từđộng tác cầm khèn, chỉnh âm.
Rồi chẳng bao lâu sau, nhờchăm chỉ cộng với niềm đam mê và năng khiếu thiên bẩm, Vi Đình Công trở thànhmột trong những người thổi khèn bè hay nhất bản Chắn. Mỗi lần lên nương lên rẫyhay ra sông chài cá, cậu bé Công không bao giờ quên mang theo chiếc khèn để mỗikhi có phút giây ngơi nghỉ là cậu sẽ gửi gắm tâm hồn mình với núi rừng và connước.
Bước sang lứa tuổi thanhniên, Vi Đình Công không chỉ thổi khèn hay, mà anh còn học được cả cách chế táckhèn bè và một số loại nhạc cụ khác.
Các cụ già ở bản Chắn vẫn còn nhắc lạirằng, ngày đó, mỗi khi Công thổi khèn, con chim đang bay cũng dừng cánh đậu, concá đang bơi cũng phải ngưng lại giữa dòng để lắng nghe.
Còn các cô gái độ tuổi trăng rằm ở bản Chắn, bảnLau, bản Mác... nghe thấy tiếng khèn, lòng chợt bồi hồi và đôi tay dường như trởnên bối rối. Vì đang gặt lúa thì lưỡi hái phải dừng, đang đốn củi thì con daokhông vung lên được, đang dệt vải thì cái thoi không muốn chạy, bước xuống cầuthang thì đôi chân chợt ngập ngừng...
Nói cách khác, tiếng khèn của Vi Đình Công đã làmcho trái tim bao cô gái phải thổn thức và chờ mong. Những đêm trăng sáng, khiCông mang khèn ra thổi tận bãi sông, trai gái các bản đều tìm đến chung vuitrong tiếng khèn lúc dìu dặt, lúc thiết tha và có lúc như là tiếng dỗi hờn...
Và các cô gái thường tranh nhau hát lên câu lăm,câu xuối để Công đệm khèn. Tiếng khèn của Vi Đình Công không chỉ giới hạn trongcác bản làng của xã Thạch Giám mà còn vang xa, xa đến tận miền xuôi.
Nhận thấy tài năng của Vi Đình Công, ngành Vănhóa địa phương đã bổ sung chàng thanh niên người Thái này vào đội tuyên truyềnvăn nghệ cách mạng.
Ông theo chân đoàn văn nghệ đi khắp các bản làngmiền Tây để cổ vũ đồng bào các dân tộc vùng cao tích cực lao động sản xuất, độngviên con em lên đường nhập ngũ để đánh đuổi bọn Mỹ- Ngụy, giải phóng đất nước,đem lại cuộc sống hòa bình.
Đoàn văn nghệ đi tới đâu, bản làng đó trở nên vuitươi, phấn khởi. Và người dân các huyện vùng cao luôn cảm mến một chàng traingười Thái không chỉ chơi hay các loại nhạc cụ dân tộc mình mà còn giỏi sử dụngcác loại nhạc cụ của dân tộc khác như dân tộc Mông, Khơ mú và Ơ đu.
Và cũng tại đây, Vi Đình Công bén duyên với LôThị Khoành, cô gái Thái quê ở xã Nga My, người chuyên hát các làn điệu dân caThái của đoàn văn nghệ.
Người ta cho rằng họ thật sự là một đôi uyên ươngtrời sinh, vì người này hát hay, người kia đàn giỏi. Cảm tài, mến sắc, họ đã nênduyên vợ chồng. Khi chiến tranh kết thúc, đội văn nghệ hoàn thành nhiệm vụ, vợchồng Vi Đình Công lại trở về bản Chắn phát nương, làm rẫy và sống cuộc đời bìnhdị nhưng rất đỗi hạnh phúc.
Trở về với cuộc sống đờithường, vợ chồng ông vẫn không dứt bỏ tiếng khèn, tiếng hát. Ông vẫn miệt màitruyền dạy cách chế tác và sử dụng khèn bè cho thế hệ sau. Còn bà say sưa truyềndạy các làn điệu khắp, lăm, nhôn, xuối cho các cô gái trẻ.
Mái nhà gỗ đơn sơ nhưngkhông lúc nào vắng tiếng khèn, điệu hát. Ông bà được xem là cặp vợ chồng lưu giữ“kho báu” âm nhạc của dân tộc Thái. Và đó chính là lý do để Nhà nước quyết địnhtrao tặng ông Vi Đình Công danh hiệu Nghệ nhân dân gian.
Tuổi già cô quạnh
Giờ đây, ở tuổi 77, qua mấy lần bị tai biến, ông ViĐình Công đã trở thành người nghễnh ngãng, lúc nhớ lúc quên.
Khi chúng tôi bước vào nhà, câu đầu tiên ông nói:“Con vợ nó giận ta, nó bỏ ta đi rồi”.
Chúng tôi giật mình với ý nghĩ không lẽ bà đã vềMường Then (Mường Trời) trước ông? Nhưng rồi chị Lê Thị Hương, con dâu ông giảithích: “Bà đang đi chợ, ông ở nhà nhớ rồi nói thế thôi”.
Nhìn chúng tôi một lúc từ đầu đến chân, đôi mắtchợt sáng lên, sinh khí chợt hiện lên nét mặt rồi ông chợt reo lên: “Ta nhớ raanh rồi, anh nhà báo ạ. Mới ở Vinh lên à? Bạn bè ta ở dưới Vinh nhiều lắm, nhưngchỉ có anh lên thăm ta thôi! Có lẽ cái chân ta không đi được nữa, cái miệngkhông còn thổi được khèn thì họ không cần đến ta nũa rồi”.
Ông với tay lên đầu giường lấy chiếc khèn bè vàđưa lên thổi. Người nghệ nhân già dường như rướn hết sức bình sinh để dồn chochiếc khèn phát ra âm điệu như ngày nào.
Nhưng chiếc khèn vẫn im lặng, không chịu cất lênâm thanh, dù là thứ âm thanh vô nghĩa. Ông đã sức tàn, lực kiệt... Nhưng ông lạiphân bua: “Cái khèn này bị hư rồi, ta không thổi được, hẹn anh lần sau!”.
Rồi ông lại cầm chiếc khèn, tay mân mê như để tìmlại những tháng ngày xưa cũ.
Lúc chia tay, chị Lê ThịHương, con dâu út của ông Công bộc bạch rằng: “Ông rất buồn, vì cả đời hoạt độngsôi nổi, nay đau yếu bệnh tật sẽ không tránh được nỗi cô đơn. Được nhà nướcphong tặng danh hiệu Nghệ nhân dân gian nhưng ông vẫn không được chế độ đãi ngộgì”.
Vượt cầu treo trở lại Thịtrấn Hòa Bình, đây là một thế giới hoàn toàn khác hẳn, nó không còn vẻ hoang sơ,hiu hắt như bản Chắn, nơi có một nghệ nhân dân gian đang sống nốt những ngàytháng cuối đời trong nỗi cô đơn, khắc khoải...
