- Hát ca trù hay hát ả đào, theo Bách khoa toàn thư mở
Wikipedia, là một bộ môn nghệ thuật truyền thống của miền Bắc Việt Nam,
kết hợp hát cùng một số nhạc cụ dân tộc. Ca trù thịnh hành từ thế kỷ
15, từng là một loại ca trong cung đình và được giới quý tộc và học giả
yêu thích.
Một chầu hát cần có ba
thành phần chính: một nữ ca sĩ (gọi là “đào” hay “ca nương”) sử dụng bộ
phách gõ lấy nhịp; một nhạc công nam giới (gọi là “kép”) chơi đàn đáy
phụ họa theo tiếng hát; người thưởng ngoạn (gọi là “quan viên”, thường
là tác giả bài hát) đánh trống chầu chấm câu và biểu lộ chỗ đắc ý bằng
tiếng trống.
Hát văn, còn gọi
là chầu văn hay hát bóng, là một loại hình nghệ thuật ca hát cổ truyền
của Việt Nam. Đây là hình thức lễ nhạc trong nghi thức hầu đồng của tín
ngưỡng Tứ phủ, một tín ngưỡng dân gian Việt Nam. Hát văn có xuất xứ ở
vùng đồng bằng Bắc Bộ.
Dàn nhạc hầu bóng gồm
có một đàn nguyệt, một đàn nhị, một trống nhỏ (gọi là trống con), một
cảnh đôi, một phách. Tùy từng địa phương, tùy hoàn cảnh hành lễ mà
người ta có thể thêm bớt nhạc cụ này hoặc nhạc cụ khác. Nhưng đàn
nguyệt, trống nhỏ, cảnh đôi là các nhạc cụ nòng cốt, nhạc cụ tính cách
của dàn nhạc nên không thể thiếu được.
Đàn đáy, cũng
theo Wikipedia, là nhạc cụ do người Việt Nam sáng tạo ra. Không rõ đàn
đáy xuất hiện từ bao giờ nhưng đã được nhắc đến gần 200 năm qua. Đàn
đáy có tên gốc là “đàn không đáy” tức “vô để cầm” (Wikipedia ghi là “vô
đề cầm” – ĐNCT), vì nó không có đáy. Do đó người ta gọi tắt là đàn đáy
lâu ngày thành tên chính thức như hiện nay. Một giả thuyết khác cho
rằng nhạc cụ này có dây đeo bằng vải, dây này trong chữ Hán là “đái”
(đai) nên mới gọi là “đàn đái”, đọc chệch lâu ngày thành “đàn đáy”.
Người
biểu diễn thường dùng đàn đáy đệm cho giọng nữ cao hoặc phối hợp với
những nhạc cụ gõ có âm thanh khô (ít vang). Trước đây đàn đáy đệm cho
hát ả đào cùng với phách và trống, ngày nay nó thường hiện diện trong
một số dàn nhạc dân tộc để hòa tấu.
Đàn nguyệt được dùng để
biểu diễn các thể loại nhạc dân ca của Việt Nam. Trong ban nhạc “Ngũ
tuyệt” của nhạc thính phòng cổ truyền thì đàn nguyệt đóng vai trò điều
khiển cùng với bốn nhạc cụ khác gồm đàn tranh, đàn tỳ bà, đàn nhị, đàn
tam và ống sáo. Đàn nguyệt cũng giữ vai trò tối trọng yếu trong nhạc
chầu văn.