Nằm trên tầng 4 của một ngôi nhà nhỏ trên phố cổ, chiếc đàn hình chóp nón của nghệ nhân Phạm Chí Bích nổi lên độc đáo giữa rất nhiều nhạc cụ truyền thống. Sản phẩm này đã được Hiệp hội làng nghề Việt Nam tặng danh hiệu sản phẩm thủ công mỹ nghệ tinh hoa làng nghề. Nhưng có thể sự sáng tạo của nghệ nhân và công dụng mới lạ của đàn nón Việt Nam sẽ đóng góp ý nghĩa cho dịp Đại lễ 1000 năm Thăng Long - Hà Nội.

Ý tưởng và đôi tay

Nghệ nhân Phạm Chí Bích có ý tưởng làm đàn nón từ khi ông xem những tiết mục múa nón của Việt Nam. "Sân khấu Việt Nam có tà áo dài, có chiếc nón trắng, vì sao không thể có thêm chiếc đàn hình nón?" - ông nghĩ. Song ý tưởng cho đến hiện thực là cả một chặng mày mò, thử nghiệm cho dù là thực hiện dưới đôi bàn tay của nghệ nhân. Đàn nón Việt Nam (tên gọi của sản phẩm) có hình chóp nón, cao 1,65m, đường kính đế 1m, có 170 dây. 170 con nhạn mắc dây và 170 cây điều chỉnh dây bằng gỗ tạo thành những đường lượn như đồ thị hình sin trên thân đàn làm bằng gỗ ngô đồng, rất giống với màu chiếc nón lá Việt Nam. 

Nghệ nhân chia sẻ, từ khi bắt tay vào làm đến khi hoàn thiện mất 6 tháng. Việc sấy gỗ, dán… phải làm thận trọng, từ từ, tránh biến dạng khi thời tiết thay đổi, ảnh hưởng tới âm thanh của đàn.

Âm thanh của đàn nón Việt Nam được phát huy dựa trên tiếng đàn tranh truyền thống. Nhạc sĩ Thao Giang (Phó Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu phát triển nghệ thuật âm nhạc Việt Nam) cho rằng: Đàn nón Việt Nam là sự kế thừa đầy sáng tạo của nhạc sĩ, nghệ nhân Phạm Chí Bích. Từ gần 1.000 năm trước (Đời  Lý - thế kỷ XI), cây đàn tranh đã sớm có mặt với vai trò là một nhạc khí trong dàn nhạc nghi lễ của Đại Việt. Tuy nhiên, đàn tranh lúc đó còn có nhiều yếu tố mật thiết với cây cổ cầm 7 dây của người Trung Hoa cổ đại. Hôm nay cây đàn được người nghệ nhân, nhạc sĩ Việt Nam chế tác với dung mạo mới. Âm thanh của đàn nón Việt Nam thanh mảnh, đằm thắm song cũng có lúc dào dạt, vang dội, mạnh mẽ.

Theo nghệ nhân Phạm Chí Bích: Đàn nón cho phép 5 nhạc công chơi cùng một lúc, tư thế (đứng, ngồi) và diễn tấu (đổi tay) linh hoạt, đồng thời khuôn mặt biểu diễn hướng lên và có thể hỗ trợ người bên cạnh thể hiện những nốt nhấn nhá, nhanh, chính xác.

Đàn nón và Đại lễ 1000 năm Thăng Long - Hà Nội

Vừa ra mắt cuối năm 2008, đàn nón còn gần như hoàn toàn mới lạ với công chúng và cả giới chuyên môn. Nghệ nhân Phạm Chí Bích mong muốn trước hết đàn nón sẽ được giới thiệu rộng rãi tới công chúng. Sau nữa là giới chuyên môn sẽ quan tâm, nghiên cứu, có những sáng tác dành riêng cho đàn nón Việt Nam nhằm phát huy hết công dụng nhạc cụ này.

Khi chúng tôi tới căn phòng nhỏ trên tầng 4, số 9 Hàng Nón, đàn nón Việt Nam sau vài lần biểu diễn thử dường như đang "thư giãn" để nghệ nhân lên dây lại. Có dây chùng, có con nhạn nằm tần ngần chưa biết nên đứng vào đâu… Rõ ràng, cây đàn - sản phẩm lần đầu vẫn còn đang chờ bàn tay nghệ nhân chăm sóc, chờ nhạc công để cùng họ cống hiến hết mình cho khán giả.

Người nghệ nhân cũng bày tỏ ý tưởng sân khấu cho đàn nón được thiết kế riêng - đàn và nhạc công được đặt trên một bục tròn quay từ từ để khán giả vừa nghe vừa xem biểu diễn ở nhiều góc độ.

Ông cũng nghĩ: Nếu đàn nón đóng góp phần nào đó cho hoạt động văn hóa kỷ niệm Đại lễ 1000 năm Thăng Long - Hà Nội thì đó sẽ là niềm tự hào lớn và cũng là trách nhiệm của một công dân, một nghệ nhân làng nghề của Thủ đô.